21.02.2025
Բոլորս ունենք սիրելի ջինսե տաբատ, որը չլում էինք այնքան, մինչև “նորաձև ճղած” էր դառնում կամ էլ՝ պայուսակի կտոր: Բայց տաբատի պատմությունը շատ ավելին է, քան անձնական հիշողություններ: Բա կախարդանք չէ՞, որ գործնական խնդրի պրակտիկ լուծումից, անհրաժեշտությունից, այն դարձավ յուրաքանչյուրիս առօրյայի անբաժան մասը՝ վերածվելով մշակութային ու նորաձևության խորհրդանիշի: Տղամարդիկ և կանայք, երիտասարդներ ու մեծեր՝ բոլորիս համար տաբատը համընդհանուր ճշմարտություն է: Բայց ո՞վ է հորինել, ե՞րբ, որտե՞ղ, և վերջապես ինչո՞ւ, ախ ինչու՞:
Միջնադարում տաբատները վերածվեցին երկար գուլպաների, վարտիքների և բրիջիների, որ հաճախ կրում էին տունիկաների կամ խալաթների տակից: 14-17-րդ դարերում ասպետները զրահի տակ կրում էին տաբատների տրիկոյանման տարբերակներ, մինչդեռ ցածր դասի ներկայացուցիչները և ճանապարհորդները՝ ավելի պարզ բրդյա կամ կաշվե լեգինսներ: Հարուստ և բարձրաստիճան խավերում տաբատների վրա զարդանախշեր էին ավելացվում՝ վերածվելով կարգավիճակի խորհրդանիշի:Վերածննդի դարաշրջանում, մասնավորապես Իսպանիայում, նորաձև դարձան փուչիկանման վարտիքները:
Միջնադարում տաբատները վերածվեցին երկար գուլպաների, վարտիքների և բրիջիների, որ հաճախ կրում էին տունիկաների կամ խալաթների տակից: 14-17-րդ դարերում ասպետները զրահի տակ կրում էին տաբատների տրիկոյանման տարբերակներ, մինչդեռ ցածր դասի ներկայացուցիչները և ճանապարհորդները՝ ավելի պարզ բրդյա կամ կաշվե լեգինսներ: Հարուստ և բարձրաստիճան խավերում տաբատների վրա զարդանախշեր էին ավելացվում՝ վերածվելով կարգավիճակի խորհրդանիշի:Վերածննդի դարաշրջանում, մասնավորապես Իսպանիայում, նորաձև դարձան փուչիկանման վարտիքները:
Թեև տարբեր ժամանակաշրջաններում տաբատ կրող կանայք էլ են հիշատակվում, այնուամենայնիվ հայտնի փաստ է՝ տաբու էր: 1400-ականներին Ժաննա դ'Արկը դարձավ տաբատ կրելու վաղ աջակիցներից մեկը։ Նախ՝ տաբատներն ապահովում էին հարմարավետություն մարտի և ձիավարության ժամանակ, բայց նաև հատուկ փականի միջոցով տաբատներն ամրացվում էին տունիկային: Այս նորարարական լուծումը պաշտպանում էր նրան զինվորների՝ նրա հանդեպ սեռական բնույթի պահվածքից: Սակայն, տղամարդկանց համար նախատեսված հագուստ կրելը,բնականաբար, անտարբեր չթողեց կրոնական առաջնորդներին: Սա ըմբոստ Ժաննային խարույկի վրա մահապատժի ենթարկելու պաշտոնական պատճառներից մեկն էր:
Ֆրանսիայում կյուլոտը՝ մինչև ծնկները հասնող տաբատը, դարձավ արիստոկրատ տղամարդկանց զգեստապահարանների անփոխարինելի մասը, մասնավորապես նորաձևության խորհրդանիշ դարձած Լյուդովիկոս XIV-ի օրոք՝ 17-18-րդ դդ: Այս տեսակն արդիական մնաց մինչև Ֆրանսիական հեղափոխությունը: Բարեբախտաբար, դարեր անց կյուլոտները վերադարձան նորաձևություն ու հիմա նույնքան արդիական են։
1701 թվականին Պետրոս Առաջինն օրենք ընդունեց, որի համաձայն բոլոր ռուս տղամարդիկ պարտավոր էին տաբատներ կրել: Այս որոշումը նրա եվրոպականացման քաղաքականության մասն էր, որի նպատակն էր մոտեցնել Ռուսական կայսրությունն Արևմտյան Եվրոպայի մշակույթին և նորաձևությանը։ Տաբատ կրելու պահանջը տարածվում էր բոլորի վրա՝ բացառությամբ գյուղացիների և հոգևորականների:
1789 թվականի Ֆրանսիական հեղափոխությունը բեկումնային պահ էր տաբատի համար. այն նորից երկարեց ու դարձավ հավասարության խորհրդանիշ:Բանվոր դասակարգը սկսեց «sans-culottes»՝ առանց կյուլոտների շարժումը՝ մերժելով արիստոկրատիայի այս խորհրդանիշը հօգուտ երկար, սովորական տաբատների: Վերջապես տաբատը հասանելի դարձավ բոլորին՝ անկախ դասակարգից:
Նապոլեոնի տաբատը՝ «բրիջին», Բոնապարտի ռազմական և հանդիսավոր հագուստի կարևոր մասն էր: Այս տաբատները տարբերակվում էին իրենց բարձր գոտկատեղով, սովորականից փոքր չափսով և գործվածքների կամ զարդանախշերի քանակով: Արդյունքում դարձան իշխանության, ազդեցության և Նապոլեոնյան դարաշրջանի նեոկլասիցիզմի ոճի խորհրդանիշ: 19-րդ դարում զինվորական համազգեստից ոգեշնչված՝ արդեն երկար, սլացիկ և ուղիղ ձևվածք ունեցող տաբատները տղամարդկանց համար պաշտոնական հագուստ դարձան:Հայտնվեցին նաև թաքնված կոճակներով հագեցած տաբատներ, որոնք տղամարդկանց հագուստի նրբագեղության խորհրդանիշն էին:
Հրեական ծագում ունեցող գերմանացի ներգաղթյալ Լիվայ Ստրաուսը 1853 թվականին տեղափոխվեց Սան Ֆրանցիսկո՝ հիմնելու իր մանրածախ ապրանքների բիզնեսը: 1872 թվականին Նևադայի դերձակ Ջեյքոբ Դևիսը դիմեց Ստրաուսին յուրահատուկ գաղափարով. աշխատանքային տաբատները
մետաղական գամերով ամրացնել պատռվածքներից խուսափելու համար:Մի տարի անց միասին արտոնագրեցին այս նորարարությունը և սկսեցին արտադրել ամուր ջինսեր՝ նախատեսված հանքափորների, ֆերմերների, կովբոյների և աշխատավորների համար: Ջինսերի հիմնական կտորը դենիմն էր՝ ամուր բամբակյա գործվածք, որը ներկված էր հայտնի ինդիգո գույնով: Այսօր մշակութային խորհրդանիշ դարձած 501 մոդելը համարվում է աշխարհում ամենահայտնի և սիրված ջինսերից մեկը:
Levi’s ջինսերի պատմության մասին ավելի մանրամասն կարող եք կարդալ Dalma Magazine #2 թողարկման մեջ։
20-րդ դարի սկզբին կանանց նորաձևության մեջ հեղափոխություն տեղի ունեցավ Գրետա Գարբոյի, Մառլեն Դիտրիխի ու Քեթրին Հեփբերնի նման խորհրդանիշ դարձած դերասանուհիների շնորհիվ: Հեփբերնը մի անգամ Կելվին Քլայնին ասել էր՝ «Երբ տղամարդն ասում է, որ կիսաշրջազգեստով կնոջ է նախընտրում, պատասխանում եմ՝ փորձիր ինքդ»: 1981 թվականին Բարբարա Ուոլթերսի հետ հարցազրույցի ժամանակ, դերասանուհին խոստովանեց, որ միայն մեկ կիսաշրջազգեստ ունի ու հեգնանքով ավելացրեց՝ «Կհագնեմ այն ձեր թաղմանը»: 1948 թվականին Մյունխենում բնակվող նորաձևության դիզայներ Սոնյա դե Լեննարտը նախագծեց կապրի տաբատների առաջին մոդելը, որոնք արագորեն դարձան նորաձևության անբաժան մաս: Այս կարճ և նրբագեղ տաբատները, որոնք սկզբում նախատեսված էին ամառային հանգստի համար, շուտով տարածվեցին միջազգային ճանաչում ունեցող աստղերի շրջանում, ինչպիսիք էին Օդրի Հեփբերնը և Մերիլին Մոնրոն:
Հավանաբար տիկին Դիտրիխը ուրախ կլիներ իմանալ, որ կանացի սպիտակ տաբատն այսօր էլ շքեղ մինիմալիզմի խորհրդանիշն է: 20-րդ դարավերջում նախկին Posh Spice, իսկ հիմա դիզայներ Վիկտորիա Բեքհեմը սպիտակ լայն տաբատը կրկին նորաձև դարձրեց: Թե՛ առօրյայում, թե՛ կինոյում այս կանայք կոտրում էին կարծրատիպերն ու սոցիալական նորմերը՝ հայտնվելով տաբատներով: 1933 թվականին Մառլե Դիտրիխը Փարիզ էր ուղևորվում սպիտակ կոստյումը հագին: Երբ Փարիզի ոստիկանության ղեկավարը տեղեկացավ այդ մասին, հայտարարեց, որ եթե Դիտրիխը քաղաքում տաբատով հայտնվի, նրան կձերբակալեն: Բայց դե Դիտրիխը չնահանջեց: Այս քայլը ոչ միայն մեծ աղմուկ առաջացրեց, այլև դարձավ կանանց ազատականացման և ինքնաարտահայտման խորհրդանիշ: Ի դեպ, մինչև 2013 թվականը Փարիզում տեխնիկապես գործում էր կանանց համար տաբատ կրելու արգելքը:
Հետպատերազմյան շրջանում տղամարդկանց և կանանց համար հայտնվեցին տարբեր ոճեր՝ բարձր գոտկատեղով տաբատներից մինչև 1970-ականների նշանավոր «զանգակ» տաբատներ, որ մենք հոլիդեյ ենք ասում: Դրանք հաճախ զուգակցվում էին բարձր կոշիկների հետ՝ ընդգծելով ոճային և գունեղ տեսքը։ Հոլիդեյներն առանձնանում էին իրենց հարմարավետությամբ՝ հատկապես դիսկո երեկույթների ժամանակ: Մետալիկ կտորներն ու փայլուն նախշերը դիսկոյի ազդեցությամբ տաբատների այս ձևը դարձրեցին գիշերային կյանքի խորհրդանիշ։
1950-ականներին Էլվիս Փրեսլիի և Ջեյմս Դինի շնորհիվ ջինսերն առօրյայի անբաժանելի մաս դարձան: 1969 թվականին Իլինոյս նահանգի Կոնգրեսական Շառլոթ Ռիդը դարձավ առաջին կինը, որը Կոնգրես եկավ տաբատով՝ ընդ որում՝ զանգաձև կտրուկով: Այս խիզախ քայլը շոկային էր պահպանողական շրջանակներում, սակայն Ռիդի որոշումը նաև մեծ աջակցություն գտավ։ «Վաշինգտոն Փոստին» տված հարցազրույցում նա նշեց՝ «Ջերալդ Ֆորդն ասաց, որ դա հիանալի է, և պետք է ավելի հաճախ այդպես անեմ»:
Կարգո տաբատներն առանձնանում էին ազատ ձևվածքով, մեծ գրպաններով և բազմաֆունկցիոնալությամբ՝ համապատասխանելով ինչպես առօրյա, այնպես էլ փողոցային ոճին։ Դպրոցական տարիքում դրանցից կրում էինք գրեթե բոլորս՝ մասնավորապես ոգեշնչվելով Ջենիֆեր Jenny from the Block Լոպեսից: Ի դեպ, թրենդն այսօր էլ ակտուալ է:Ասում են, մի անգամ Աննա Վինտուրն ու Vogue-Ի խմբագրուհիներից մեկը որոշեցին «վրեժխնդիր» լինել տղամարդկանց՝ skinny, այսինքն չափազանց նեղ տաբատները դարձնելով նորաձև: 2000 թվականին Կարլ Լագերֆելդը հատուկ սննդակարգի անցավ, որ կարողանա կրել Էդի Սլիմանի սուպեր-նեղ Dior Homme տաբատը: Սքինիները 19-րդ դարի բրիջիների ու լեգինսների վերածնունդն էին, որ մինչև մեր օրերում անտիթրենդ դառնալն ակտուալ էին գրեթե միշտ։ Հետո 1970-ականներին փանկի և նոր ալիքի ենթամշակույթները նոր թափ հաղորդեցին նեղ տաբատների նորաձևությանը, իսկ 2000-ականների ինդի ռոքի և էմո ենթամշակույթները վերադարձրեցին այս թրենդը։1990 ականներին՝ հիփհոփի ու գրանժի ազդեցության ներքո նորաձև դարձան օվերսայզ կամ baggy շալվարները: 2 Pac-ի, Biggie-ի, Քոբեյնի ու մյուս կուռքերի շնորհիվ այս ոճը դարձավ երիտասարդական մշակույթի կերպարային խորհրդանիշը:1995 թվականին Ալեքսանդր Մակքուինը ցուցադրեց չափազանց ցածր գոտկատեղ ունեցող ու մոդելի հետույքը մասամբ ցուցադրող bumster տաբատը, որը մեծ շոկ առաջացրեց։ Հետագայում թրենդն ավելի խորացրեցին Բրիթնի Սփիրսի ու Ջենիֆեր Լոպեսի պես սելեբրիթիները։
Վերջին շրջանում էկո բրենդներն ու ամենահայտնի նորաձևության տները նորարար նյութեր են օգտագործում՝ ներկայացնելով ունիսեքս ոճերը և նորովի մեկնաբանելով տաբատները՝ իհարկե ոգեշնչվելով պատմական ժամանակաշրջաններից: Նորաձևության առաջատարներ Gucci-ն և Balenciaga-ն շարունակում են ներկայանալ համարձակ և գենդերային չեզոք դիզայնով՝ ընդգծելով տաբատների բազմազանությունը: